Dina nyieun kujang, nempa ngabentuk rupa/wujud jeung mere software ‘default’ katut mere lologkrang supaya bisa ‘personalised’ saluyu jeung pamake katut lingkunganana, pakeun neangan kadaharan jeung iinumeun saperti nu geus dicaritakeun di bagian samemehna (Bag I) kujang boh dina rupa/hardware/wujudna, boh kagunaan specifikna, boh kelas pamor oge nu make/nu nyekelna jadi warna warna rupa rupa tingkat tingkat.
Keur somah /jalma biasa mah, lain lulugu/kapala kelompok/kokolot atawa nanggananna, lolobana ukur mangrupa pakarang nu jadi ‘short-cut’ atawa ‘linked’ ka pakarang lain nu jadi sumberna nu biasana dicekel ku kelas strata nu leuwih luhur. Nepikeun ka kujang kujang nu dicekel/ ganggamana somah mah ukur biasa wae kumaha jentul hardwarena. Karek bijil pamor teh lamun di trigger ku software mangrupa jangjawokan atawa rajah nu dipakena memeh gawe atawa keur gawe. Ciri kecap kecap Rajah/jangjawokana make ‘referens’ heula/teu langsung ‘direct command’ kayaning ‘ka hyang /embah anu….. nu ngawasa detya anu… muga muga anu teh sing anu’- atawa ukur dibarengkeun/di linked ku kujang luluguna.
Sedengkeun Kujang lulugu dina nyieun, nyimpen, make jeung ngaropeana leuwih ‘sophisticated’. Tara sagawayah dibijilkeun komo diabar abar mah, ukur dipake dina: Mitembeyan/ngamimitian atawa dina ngontrol lamun aya hal hal teu saluyu jeung nu diharepkeun, misalna aya hama, bagong ka kebon atawa aya kacilakaan dina keur migawe-, atawa dina nganggeuskeun/panen/nganuhunkeun /syukuran hasil tani jeung tahap evaluasi keur aktivitas satuluyna. Kekecapan/ basa programming dina AJI-na sifatna direct ‘si anu teh kudu jadi dat anu, atawa ieu/eta teh “anu” matakna kudu anu’ teu rea sanduk sanduk nga’link’ kana/ tara loba macakeun mariksakeun “reference” kayaning nyebut nyebut luluhur ti ditu luluhur tidieu nu jadi ‘source code’na, tara sab beda kelas.
Cara nyieun pamor/software siga nu ‘nyiksa sato’, dumeh salah sahijina diala getihna keur kapentingan jelema. Tapi justru kaluhunganana teh sab dina hiji daerah teu kudu tiap nu tani boga kujang nu dibere pamor, teu kudu hii kujang hiji sato tiap wong tani. Hiji atawa dua kujang -kujang lulugu/pimpinan - bisa dipake keur wilayah nu lega/kaperluan bala rea-kelompokna. Matak ahirna teu kabeh kujang nu kapanggih aya pamor/maunat/program/softwarena.
Tuluy lamun kujang somah dijieun sacara ‘pabrikan’ dina jumlah nu rea nu oge leuwih ngagedekeun kualitas hardware keur ngadekna, kujang kujang lulugu mah dijieun dumasar ‘pesenan’ leuwih ‘personalised’ hardwarena dihade hade nepikeun ka siga leuwih kaciri nilai ‘art’ jeun gpamor aweuhana katimbang guna keur ngadekna – komo beuki lila mah ukur kaciri ‘pernah’ seukeut mungkul. Kujang lulugu kadieunakeun jadi kujang pusaka sab saeutik bari hese nyieuna, bisa disebut teu bisa ditiron ukur dijieun replica, tapi masih keneh aya gunana keur nu bisa metakeunana, tungtungna dipupusti dirawat enya enya.
III. GUNA RUPA RUPA KUJANG
Di taun 1862 keur sunda diajah walanda, Jonathan Rigg bule inggris nu ngaku nyieun dictionary “meunang guguru ti gunung meunang diajar ti guriang”,