Anyar anyar ieu
kapangih remen nu nyaritakeun/natanyakeun malah aya oge nu nuliskeun ngeunaan
dimana sabenerna patilasan panungtung ti luluhur Galuh anu mulya Rahyang Wastu
Kancana. Salah salima sababna lantaran kaayan situs kawalina nu geus jadi kawas makam
/kuburan ‘Arab’ tibatan kabuyutan atawa astana gede [(astana=hastana=leungeuna)
jadi astana gede hartina tempat nu tapak lacak amal pagawean na
gede/mulya/agung)]. Jeung leungitna/teu nepina transfer knowledge ti kuncen
sepuh ka nu nuluykeuna nepikeun ka teu bisa ngajelaskeun ngeunaan tempat nu sabenerna, ditambah ku lobana bararudak ngora nu
natanyakeun –najan ukur nepi kana hayang nyaho- nu kaweruh kana sundana teh
taram taram keneh bari diramekeun ku pagaliwotana/pakepukna informasi ‘sajarah’/versi/cenah jeung euceuk oge
pacampurna basa nu dipake di sunda.
Sabenerna lamun
hayang enya nyahona kuduna nanyakeun ka jinisna ku anjeun (Ka Rahyang
Wastukancana) sabab ngan mantena nu ngalamana nyalira -kawas paduna jalma rea
ngeunaan tos islam henteuna Sang Siliwangi Jaya Dewata, jawabna nu pasti mah
kudu ti jinisna. Ieu tangtu siga jawaban nu ngabuntut bangkong, heuheureuyan,
sangeunahna atawa padu ngucap, padahal
ditulis bari jeung enya enya sabab puguh jalana/aya metodana nu sifatna
'empiric' nu lamun dipigawe sarua protokolna bakal manggihan nu sarua. Naha? (tingali
kasalahan kisunda dina hayangna nanjeurkeun uga luluhur bag II).
Sabab ari
natanyakeun mungkul ka batur mah nu
meunang ngan ukur pamanggihna/versina, dina manggih nu benerna ge ahirna ukur
tepi kana babasan agul ku payung butut nyaho ngeunaan luluhur tapi teu kabagian
saeutik oge leleberanana atawa mun di Arab mah kaasup kana simbolis carita Abu Thalib (thalib =
neangan/diajar/hayang nyaho) terang ngeunaan tauhid tapi teu tohid terang
ngeunaan islam tapi teu muslim terang iman tapi teu mu’min da karek tepi
/pageuh dina talab mungkul hayang nyaho mungkul. Komo nampa bejana ngeunaan ngahyang/tilemna/maotna/paehna
ukur ti para pengamat (ari pengamat can tangtu/lain pamake/pengguna teknikna).
Boh pengamat sakolaan ‘peneliti’ boh
pengamat tradisional nu sok loba ngadeukeutan luluhur bari make metoda nu
teu pasti misalna wae salah neangan key personsna jeung kanu ukur nuturkeun tahayul rekaan atina
resep ku cenah jeung euceuk.
Ngan da memang
keur ayeuna usumna hasil didikan sakola barat nu mentingkeun nyieun alesan atawa
argument enya henteuna mah teu pati penting da pageuh dina hal nu relative tea -kabeh
bisa nepikeun pamanggihna – beda jeung di sunda kampung nu tara rea argument
tapi nyaritakeun ngan nu enya mungkul sab eraeun ku luluhurna mun ukur nyangka ukur
ngaduga kikirataan wawancahan. Jadi ieu tulisan rek pipilueun nurutkeun galibna
jaman ayeuna.
Rada jadi bahan
caritaan ngeunaan dimana sabenerna patilasan panungtung Rahyang Wastu kancana -salian
ti nu geus dicaritakeun di paragraph mimiti- sabab kalolobaanana ngeunteung
kana carita parahyangan, dokumen nu relative leuwih diajenan nilai sajarahna
timanan naskah Wangsa kerta.
“Sakitu, sugan aya nu dék nurutan inya twah nu
surup ka Nusalarang”.
Jarang aya nu nyaritakeun katerangan nu leuwih lengkep tina kalimah saencana nyaeta:
“Aya na seuweu Prebu, wangi ngaranna, inyana Prebu Niskalawastu Kancana nu surup di Nusalarang ring giri Wanakusuma”.
Jarang aya nu nyaritakeun katerangan nu leuwih lengkep tina kalimah saencana nyaeta:
“Aya na seuweu Prebu, wangi ngaranna, inyana Prebu Niskalawastu Kancana nu surup di Nusalarang ring giri Wanakusuma”.
Jadi, kahiji, lamun dumasar kana
kecap giri wana kusumah (giri= gunung, daerah luhur ([pa]gunung[an] ,
wana=leuweung, kusuma=kusumah=kembang) tangtu moal gancang gancang/kacape cape
mikiran caritaan hoax yen Rahyang wastu kancana teh surupna di nusa kambangan
(ngaran pulo di daerah cilacap) pedah nusakambangan sok disebut oge nusalarang sab
nusalarang/nusakambangan ieu mah ayana di sagara (laut) lain di gunung/giri/
daratan pagunungan.
Ngeunaan kecap Nusa nu
hartina pulo/an island. Nurutkeun Jonathan Rigg (kamus sunda pangheubeulna nu
aya 1862) disunda mah arang dipake/arang kapanggih/dipake. Nurutkeun Riggs, ieu
kecap nusa (diduga ku Riggs tina Sanskrit) dipake ku urang barat (saharti jeung nesos (greek) =island)
nu mere ngaran pulo pulo di muara cisadane
“nusa kalapa”. Kecap nusa nurutkeun kamus LBSS (lembaga basa jeung sastra
sunda) mangrupa kecap jawa, jadi lamun nusa kambangan, nusantara, jrrd nu
nunjukeun harti pulo tangtu lain kecap
sunda tapi kecap jawa. Malah jadi basa Indonesia mah gening satu nusa lain
hartina satu pulo tapi hiji tanah air.
Kecap Nusa di sunda sawarna jeung
kecap bojong jeung lengkong (kamus R Dana Dibrata –kamus sunda nu entrina
panglobana) ari bojong “taneuh palebah tikungan anu asalna panyaeuran
ku kabawa palid di sahiji walungan n.k. lila-lila jadi luhur”…..; léngkong
teluk di sisi walungan gedé/situ. Tangtu ari kana
kecap bojong jeung lengkong mah bisa loba manggihan di sunda ayeuna oge, sab
loba ngaran daerah dimana mana nu dimiitian ku bojong persis saperti nu digambarkeun
dina kalimah diluhur-cirina daerah luhur jeung aya/deukeut susukan/walungan/situ
(di Bandung wae misalna aya: bojong soang, bojong koneng, bojong menje; kitu
oge Lengkong (deukeut kampus UNPAS) disisi cikapundung jrrd jrrd).
Dipilihna
kecap nusa(larang) nunjukeun yen nu nulis carita parahyangan jalma ‘educated’
apal vocabulary nu tara/arang dipake ku somah di sunda. kecap nusa ngahaja dipilih supaya ngabedakeun jeung (situ) lengkong dideukeutna. Panjalu jeung
kawali teu pati jauh (deukeut).
Jadi, kaduana,
mere ngaran pulo di tengah situ panjalu jadi nusa larang oge perlu dipikran
deui asal muasalna nu kasebutna ‘kaayeunakeun’ sanggeus pangaruh (basa) jawa
nerekab kana ngaran situ lengkong/situ panjalu sab kecap lengkong teh sawarna
jeung bojong sawarna jeung nusa. Situ
lengkong geus ngagambarkeun situ nu aya lengkong/pulo/bojongna.
Kitu oge, ngira ngira/mere ngaran pulo di tengah situ lengkong jadi nusalarang ukur
mangrupa dugaan/disambung sambung jeung kecap nusalarang nu hartina pulo kawas
di nusakambangan, jeung pola piker n ungahartkeun yen kecap nusa(larang) dina
naskah carita parahyangan nu kudu hartina pulo ditengah cai. Padahal lamun
urang leukeun nengetan robah robahna alam loba kajadian: mucunghul/karam na
pulo ti laut, robahna lengkong/bojong jadi misah ti daratan asalna, baheulana waktu
carita parahyangan ditulis misah atawa sabalikna. Kitu oge ngeunaan nu aya di situs kawali nu
deukeut walungan can tangtu garing siga ayeuna, situ aksan ge di bandung geus
jadi situ imah euweuh caian.
Ayeuna dimana
nusalarang giri wana kusumah ayana? Tangtu di tempat nu deukeut
susukan/walungan nu aya di tempat rada luhur leuweung nu pinuh ku kembang kembang
nu dekeut ka dayeuh/situs kawali. Naha deukeut/ di daerah situs kawali? sabab
sababaraha prasasti nunjukeun kaasup batugaris di kawali jeung lingkungana nu
nuduhkeun cocok jeung cara/metoda/teknik ngahyang/tilem urang pajajaran baheula
(tingali, eddy nugraha:tilem/ngayang di alam kami bag XII) jeung nepi ka ayeuna
sok masih dipake pakeun tempat latihan keur jalma jalma nu 'inquiry' na teh lain
saukur hayang nyaho tapi hayang JADI.
Naha kumaha
teknikna tilem/ngahyang jaman pajajaran nu kadukung ku daerah di kawali jeung dimana
lebah lebahna? Matakna lamun ka astana gede daratang teh tong saukur hayang jadi wisatawan, pengamat, atawa ukur datang mun aya hajatan budaya/ritual tradisi bari hayang nyaho mungkul. Cag.